Gebelikte Tiroid Hastalıkları

Gebelikte tiroid bezinde oluşan fizyolojik değişiklikleri bilmek tiroid bezi hastalıkları tanısı koymak açısından önemlidir.

Tiroid bezi:

Tiroid bezi boynun ön tarafında ortada bulunan bir organdır. Tiroid bezi; tiroid hormonlarını salgılayarak vücudun enerji metabolizmasını, ısı dengesinin sağlanmasını ve organların düzenli çalışmasını sağlar. Üreme çağında ve gebelikte, tiroid bezi hastalıkları sık görülür. Tiroid bezi dolaşımdaki iyotu kullanarak tiroid hormonlarını üretir. Tiroid bezinde T3 ve T4 olmak üzere iki tane hormon yapılır.

Tiroid bezinin az çalışmasına hipotiroidi, fazla çalışmasına hipertiroidi denir.

Tiroid de nodül: Tiroid bezi içinde farklı bir doku oluşmasıdır.

Tiroidit: Tiroid bezinin iltihaplanmasına denir.

Otoimmün Tiroidit: Bağışıklık sistemindeki bozukluklar sonucu vücudun kendi tiroid dokusuna karşı antikor oluşturup, tiroid bezi fonksiyonlarını bozmasıdır. Tanı serum Anti TPO (Antitiroid peroksidaz) ve Anti TG (Antitiroglobulin) düzeylerine bakılarak konulabilir. Gebede tiroid fonksiyonları normal olsa bile, serumda tiroid otoantikorları tekrarlayan düşük, erken doğum, gestasyonel diyabet ve çocuklarda IQ düşüklüğü arasında ilişki olduğunu gösteren yayınlar vardır. Tiroid antikorlarının pozitif olması tüp bebek tedavisinde de başarısızlık için bir nedendir.

Gebelikte tiroid bezinde oluşan fizyolojik değişiklikleri bilmek tiroid bezi hastalıkları tanısı koymak açısından önemlidir. Gebelik tiroid hormonu ihtiyacını artırır. Tiroid bezi daha çok çalışmak durumunda kalır, bu da tiroid bezinin hacminin %30 artmasına neden olur. Tiroid bezinin, büyümesine guatr denilir. Tiroid bezinin gebelikte bir miktar büyümesi normaldir.

Tiroid bezindeki hastalıklar, fetüsü etkiler ve gebeliğin de seyrini değiştirir. TSH (Tiroid Uyarıcı Hormon) beyinde hipofiz adı verilen bir bezden salgılanarak, tiroid bezinin çalışmasını kontrol eder.

Gebelikte İyot Gereksinimi:

Türkiye de özellikle bazı bölgeler de iyot eksikliği önemli bir sorun oluşturmaktadır. Gebelikte, tiroid hormonunun sentezinin (yapımının) artması ve idrar ile daha fazla iyot kaybı nedeniyle, iyot gereksinimi artar. İyot plasentadan kolaylıkla geçer. TSH rahatça geçememektedir. Plasenta anneden, fetusa tiroid hormonlarının geçişi için kısmi engel oluşturmaktadır. İyot, tiroid hormonu yapımı için. çok önemli olduğundan, anneden uygun miktarda geçişi, fetusun normal miktarda tiroid hormonu yapabilmesi için gereklidir. Yeterli miktarda iyot alındığı durumlarda, bu fizyolojik değişikliklere kolayca adaptasyon sağlanmaktadır.

Gebeliğin erken döneminde, henüz fetusta tiroid bezi işlevine başlamadan önce, anneden fetusa yeterli miktarda T3 ve T4 geçtiği gösterilmiştir. T3 – T4’e oranla daha kolay geçmektedir. Fetusun tiroid bezinin işlev görmediği, gebeliğin erken dönemlerinde, özellikle fetusun beyin ve sinir sisteminin gelişmesinde, annenin tiroid hormonları önemli rol oynamaktadır. Besinlerle elde ettiğimiz iyot, toprak ve suda bulunan iyotu yansıtır. Belirli bölgeler yetersiz iyot kaynağına sahiptir. Bazı ülkelerde besin kaynaklarına iyot ilavesi yapılır.(örneğin bizim ülkemizde olduğu gibi tuza iyot ilavesi ). Dünya Sağlık Örgütü (WHO), gebe ve emziren kadınların günde en az 200 gr iyot alınmasını önermektedir. Yeterli iyot alınımının sağlanabilmesi için gebelikte 150gr/günde vitamin tabletleri şeklinde alınması önerilir. Gebelikte yeterli iyot alımı olmaz ise tiroid hormonu yapımı azalır bu da TSH salınımının artışına ve tiroid bezinin büyümesine ve guatra neden olur. Ciddi iyot eksikliği, gebelikte maternal hipotiroidizme neden olur.

Fetusda Tiroid hormonları:

Fetusda tiroid bezi tarafından tiroid hormonlarının üretimi gebeliğin 11-13.haftalarından sonra başlar. Annenin tiroid hormonları (T4,T3), iyot ve TRH plasentadan geçebilir, TSH ise geçemez. Annenin T4 hormonu gebelik süresince fetal dolaşıma daha kolay geçerken, T3 plasenta geçiş daha zor olması nedeniyle, esas etkili olan hormon T4’dür. Tiroid hormonları bebeğin beyin gelişimi için son derece önemlidir. Bu nedenle Fetal tiroidin aktif olarak hormon üretmediği gebeliğin ilk 12-14 haftaları arasında anne kaynaklı T4 fetus için gerekli hormon desteğini sağlar. Bu nedenle fetal (bebeğin) beyin gelişimi açısından anneden fetusa geçen T4 hormonu çok önemlidir.

Gebelik ve Hipotiroidi:

Hipotiroitli kadınlarda (yani tiroid hormonu az çalışması), yumurtlama problemi sık görüldüğü için genellikle tedavi başlangıcından sonra gebe kalırlar. Bu nedenle tedavi edilmemiş hipotirodli gebe azdır. Gebe kadınların %2’sinde belirgin veya subklinik hipotiroidi görülmektedir. Primer hipotiroidin en sık görülen sebepleri tiroidektomi (tiroid bezinin alınması), hashimota tiroiditi, iyot eksikliği, radyoaktif iyot tedavisidir. Hipotirodizm sebepleri; halsizlik, yorgunluk, soğuğa karşı tahamülsüzlük, kabızlık, cilt kuruluğu, saçlarda dökülme, kilo artımı ve Karpal Tunel sendromudur.

Tanı kanda TSH hormonu yüksekliği ve serbest T3 ve serbest T4’ün gebelik haftası referanslarına göre düşük seviyede olması ile konulur.

Tedavi edilmeyen belirgin hipotiroidizm, düşük, erken doğum, preeklamsi, plasenta dekolmanı, düşük doğum ağırlığı ve fetal ölüm riskinde artışa neden olmaktadır. Belirgin hipotiroidizmin dünyadaki en yaygın nedeni iyot yetmezliğidir.

Gebelikte hipotiroidi, T4 hormonu (levotiroksin) alınması ile tedavi edilir.

Gebelik ve Hipertiroidi:

Gebelikte hipertirodizm görülme sıklığı %0.2-0.4’dir. Hipertiroidi görülen gebelerin %90-95’i daha önceden oluşmuş Graves hastalığı vardır. Graves hastalığına özgü göz bulguları ve bacakda miksödem bulunabilir. Diğer nedenler ise toksik nodüler guatır, toksik adenom, subakut tiroidittir. Çok nadir olarak ta hiperemezis gravidarum, mol hidatiform (üzüm gebeliği) etkendir.

Hipertiroidizm bulguları ve semptomları sinirlilik, ellerde titreme (tremor), çarpıntı (taşikardi), terleme, uykusuzluk, kilo kaybı, dışkılama sayısında artış, tansiyon yükselmesi ve tiroid bezinde büyümedir. Kontrol altına alınmayan hipertroidizm de annede düşük, erken doğum, bebekde gelişim kısıtlılığı ve preeklamsi risklerinde artışa ve tiroid fırtınasına yol açabilir.

Hipertiroidizmde görülen bazı belirtilerin çoğu, normal gebelikte de sık rastlandığı için tanı karışıklığına neden olur. Bu nedenle ayırıcı tanıda, tiroid fonksiyon testleri önemlidir

Tanı kanda, TSH’nın gebelik haftası referanslarına göre düşük, serbest T4 ise yüksek seviyelerde olması ile konur.

Annedeki hipertirodizim, anne, bebek ve yenidoğan da oluşabilecek olumsuzlukları önlemek için mutlaka tedavi edilmelidir. Bu nedenle gebe kaldığı anda hipertiroidizm tanısı bulunan annelerin tiroid testleri, düşük riskinden de kaçınmak için sıkı kontrol edilmelidir, gerekirse antitiroid ilaçla tedavi başlanmalıdır. İlaç tedavisinde de, propiltiyourasil (PTU) ve metimazol kullanılır. Bu iki ilaç tiroid hormonu sentezini engellemektedir.

Gebelik Hiperemezisi ve Hipertiroidi:

Hiperemezis gravidarum, gebeliğin ilk 12 haftasında aşırı kusması olan gebelere verilen isim. Sebebi artmış HCG (gebelik hormonu) düzeyine bağlı olarak gebelerin, yaklaşık %2.4 de gelişen gebeliğe bağlı geçici tirotoksikoz ve bununla ilişkili hiperemezis gravidarum tablosu oluşmasıdır. Gebeliğin ilk 12 haftasında şiddetli bulantı-kusma, kilo kaybı, halsizlik, çarpıntı olur. Tiroid fonksiyon testlerine bakılır, labaratuarda TSH düzeyi düşük, serbest T4 ve serbest T3 de yükselme görülebilir. Tiroid antikorları negatiftir. Kusmanın ciddiyeti; tiroid fonksiyonlarının bozukluğu ile parelellik gösterir. Çoğunlukla tedavi gerektirmeden kendiliğinden 12 hafta sonunda düzelir. İlaç kullanılması önerilmez.

Doğum Sonrası Tiroidit:

Doğum sonrasında ilk 1 yıl için de hipertiroid veya hıpotiroid klinik bulgularının ortaya çıkmasıdır. Tiroid otoantikorları olan, tip 1 diyabetli veya diğer otoimmün hastalıkları olan gebelerde tiroidit riski artar. Tiroid bezinin hasarı sonucu açığa çıkan aşırı tiroid hormonlarına bağlı hipertiroidizmin bulguları; yorgunluk, uykusuzluk, çarpıntı, sıcağa tahammülsüzlük ve huzursuzluk, sonrasında da tiroid yetmezliğine bağlı hıpotiroidi klinik bulguları halsizlik, depresyon, kabızlık soğuğa tahammülsüzlük vb bulgular ortaya çıkar. Doğum sonrası tiroidit, lohusalık belirtileri ile karışabileceği için tanısı zordur. Tedavisi belirtilere göre yapılır. Çoğunlukla kendiliğinden düzelir. %30 da kalıcı hipotiroidi gelişir.